Faq glazuren - Veiligheid

We willen graag starten met de vermelding dat veiligheid en giftigheid van glazuren een complexe materie is, die moeilijk kort samen te vatten is. Giftigheid heeft ook te maken met de dosis waaraan je wordt blootgesteld en niet alleen met de vraag of een stof een negatief effect kan hebben. We proberen hier vooral de essentie te verklaren en verwarring weg te werken. Er zijn echter veel nuances waarop we hier niet kunnen ingaan. Heel wat stoffen en aspecten zijn ook onvoldoende onderzocht of met tegenstrijdige testresultaten. Er zijn ook conflicterende belangen en overtuiginen die mee in de lopende discussies zitten. De waarheden van vandaag zijn niet altijd de waarheden van de toekomst. Loodcarbonaat is giftig, maar werd ooit als zoetstof gebruikt. Asbest werd ook ooit als veilig beschouwd... Het is onze overtuiging hier bij KCL dat het in geval van twijfel beter is om op veilig te spelen.

Zijn foodsafe en voedselveilig niet gewoon hetzelfde?

  • Letterlijk vertaald is dat inderdaad hetzelfde. Er is echter een verschil tussen wat de wet verstaat onder foodsafe (voedselveilig) en wat de meeste mensen verwachten als ze de term voedselveilig gebruiken.
  • De wettelijke betekenis van foodsafe heeft betrekking tot giftigheid van specifieke stoffen die vanuit het glazuur in voedingswaren, en daarmee ook in de mens, terecht zouden kunnen komen. Op dit moment zijn enkel gevaren met lood en cadmium door het label "foodsafe" gedekt. Er bestaan geijkte tests voor deze stoffen die men moet doorstaan om het label te mogen gebruiken. Er wordt gewerkt aan strengere Europese wetten waardoor ook enkele andere stoffen gereglementeerd zouden gaan worden, maar het kan nog een hele tijd duren voor die doorheen de lobbymolen en discussies zijn geraakt.
  • Omdat het een vrij beperkte term is, voldoen heel wat glazuren die tegenwoordig worden aangeboden, aan de normen om het "foodsafe" label te mogen dragen.
  • De meeste mensen denken dat foodsafe een veel ruimer begrip is dat alle mogelijke risico's omvat. Dat is helaas dus niet het geval (zie dinnerware safe hieronder). Sommige fabrikanten en leveranciers maken in hun marketing dankbaar gebruik van de aantrekkelijke term "foodsafe". Wettelijk gaan ze daarmee niet in de fout als hun glazuur de tests voor lood en cadmium heeft doorstaan, maar er ontsaat wel een vals gevoel van veiligheid bij mensen die zich niet in deze materie verdiept hebben.
  • UPDATE 30/06/2024: de nieuwe voorgestelde Europese regelgeving voor het foodsafe label is vrij streng en doet redelijk wat stof opwaaien. Naast een verstrenging voor lood en cadmium, zouden er migratielimieten komen voor cobalt, nikkel, chroom, arseen, barium en aluminium. Er wordt gevreesd voor een drastische terugval in kleurmogelijkheden. We horen verslagen dat er reeds controles zijn op keramiekmarkten in het buitenland. In Frankrijk heeft men blijkbaar al een wet in gebruik die vooruit loopt op de definitieve goedkeuring van de voorgestelde Europese wet. Oostenrijk heeft ook strengere regels, maar die wijken af van het huidige Europese voorstel. Op dit moment is het echter nog even koffie dik kijken... Hoe definitief is deze wetgeving? Komen er uitzonderingen? Welke impact zal dit hebben op de productie van kant-en-klaar glazuren? Zal zelf gemaakt (artistiek) serviesgoed nog verkocht kunnen worden, zonder honderden euro's in labo tests te investeren? Zie ook deze blog: Verstrenging wet voedselveiligheid op komst.

Dinnerware safe / Geschikt voor serviesgoed is dat niet gewoon hetzelfde als voedselveilig?

  • De termen "dinnerware safe" en "geschikt voor serviesgoed" sluiten meer aan bij wat de meeste mensen verwachten als ze de term voedselveilig gebruiken. Deze termen verschillen echter stevig van de wettelijke term "foodsafe".
  • Keramisten en fabrikanten met wat kennis van glazuren weten al tientallen jaren dat er waarschijnlijk meer gevaarlijke stoffen zijn dan degene die al gereglementeerd zijn. Ze weten ook dat er glazuursamenstellingen zijn die beter bestand zijn tegen slijtage (inwerking van bestek, afwasmachine, voedingszuren, enz.) en dat er andere zijn regelrecht slecht presteren op dat vlak. Vanuit hun verantwoordelijksgevoel zijn deze keramisten en fabrikanten verder gegaan in hun beperkingen en adviezen dan wat de wet voorschrijft. Zij gebruiken naast de wetelijke term "foodsafe" ook de termen "dinnerware safe" of "geschikt voor serviesgoed". Hierbij wordt meestal ook rekening gehouden met hygiëne en of een glazuur gemakkelijk is in onderhoud.
  • Meestal worden er rond de term "dinnerware safe" wel tests gedaan, maar er is hiervoor geen wettelijk kader en dus zijn er ook geen geijkte tests of normen ter controle. Het gaat hier dus eerder om een advies van de auteur, fabrikant of leverancier van een glazuur, met betrekking tot datgene wat zij vanuit hun verantwoordelijkheidsgevoel, op eer en geweten, als goede praktijk ervaren, maar zonder wettelijke draagkracht.
  • Het is problematisch om "dinnerware safe" in een wettelijk kader te gieten. Een glazuur dat veilig getest is in correcte omstandigheden, kan bij incorrect gebruik toch onveilig worden. Bijvoorbeeld door te snel of bij een te lage temperatuur te stoken of wanneer een oven veel trager afkoelt dan bij de tests. Er zijn zeer veel variabelen die meespelen. Dat is voor de term "foodsafe" ook al zo, maar daar blijft alles nog beperkt tot de afgifte van een hoeveelheid giftige stoffen. Bij de term dinnerware safe gaat het om zoveel meer dat het erg complex wordt... Als daar een wettelijke aansprakelijkheid aan vast zou hangen voor de fabrikant wordt het snel een heel heet hangijzer. Als de regelgeving alle mogelijke situaties moet omvatten, wordt het eveens een zeer complexe wetgeving die ook  niet praktisch is in de handleiding van een glazuur. We verwachten dus niet meteen dat de termen "dinnerware safe / geschikt voor serviesgoed" in de nabije toekomst een wettelijke draagkracht zullen krijgen, die de consument sluitend beschermt. Het is zeker wel zo dat deze termen een betere bescherming biedendan de term "foodsafe" alleen.

Kan ik een glazuur dat niet geschikt is voor serviesgoed veilig maken door er een transparant glazuur over te zetten dat wel veilig is?

  • Nee zo werkt het meestal niet bij glazuren. Het is geen laagje vernis dat je op een vaste stof zet. De glazuren worden bij het stoken beide vloeibaar en zullen zich geheel of gedeeltelijk mengen. Je krijgt dan een nieuwe chemie met ongekende eigenschappen voor het resulterende glazuur. Dit blijft ook zo als het onderliggende glazuur al een keer is gestookt en reeds is verglaasd. Bij herstoken, zal het eveneens terug smelten en zich mengen met een glazuur dat je eroverheen hebt gezet.
  • Indien je een veilig glazuur over een niet of weinig smeltend glazuur zet, zoals een onderglazuur, werkt het bovenste glazuur wel als een soort vernislaag. Het onderliggende glazuur ligt dan veilig afgedekt.

Wanneer is geschiktheid voor serviesgoed van belang?

  • Bij contact met vloeibare of vochtige voedingswaren. Heel wat voedingswaren bevatten relatief agressieve zuren die glazuur beschadigen. Deze zijn vooral schadelijk in vloeibare (opgeloste) toestand. Zuren worden reactiever in opgewarmde toestand, maar ook koude zuren vallen het glazuur aan. In droge, onopgeloste toestand, zijn veel van deze zuren nauwelijks schadelijk voor het glazuur (bv. citroenzuur kristalletjes op zuurtjes). Let wel op: licht vochtig / klam telt niet als droog. Zuren zijn soms erg duidelijk herkenbaar aanwezig, maar zitten ook op plaatsen waar je ze wat minder verwacht. Enkele voorbeelden:
    • Fruit en groenten (vooral citrusvruchten, bessen, rabarber, appel)
    • Azijn, vinaigrettes, marinades, (zoet)zure sauzen
    • Frisdranken
    • Koffie, thee
    • Chocolade
    • Wijn, bier & alcoholische dranken
    • Yoghurt
  • Bij gebruik van een vaatwasser. De spoelmiddelen in een vaatwasser staan minder in de aandacht dan voedingszuren. Ze zijn meestal sterk alkalisch (het omgekeerde van zuur) en minstens even agressief.
  •  In combinatie met bestek. Glazuur kan zachter, harder of even hard zijn als je bestek.
    • Als je glazuur zachter is dan je bestek, krijg je krassen en/of matte vlekken in het glazuur. Het glazuur raakt dus beschadigd, waardoor bacteriën een schuilplaats krijgen en agressieve stoffen meer oppervlak krijgen dat ze kunnen aantasten. 
    • Als het glazuur harder is, gaat je bestek metalliek grijze strepen achter laten op het glazuur... deze worden vaak als krassen omschreven, maar dat zijn ze niet. Je kan het lelijk vinden, maar het valt te verkiezen boven krassen.
    • Ideaal zou zijn dat glazuur en bestek even hard zijn, zodat je noch strepen noch krassen krijgt. Er is echter geen standaard hardheid voor bestek (denk maar aan het verschil tussen zilver en inox) en dus ook geen standaard voor glazuren om met zekerheid geen krassen of strepen te geven. Een afwijking van het ideaal komt daarom vaak voor, waarbij wij aanraden om krassen als negatief te zien en strepen als positief.
  •  Bij gebruik van glazuren met "artistieke effecten". Sommige glazuren kunnen als ongeschikt omschreven worden, omwille van "oppervlakte karakteristieken". Het gaat dan vaak om glazuren met kristallen, vlekjes, matte glazuren, glazuren met reliëfstructuren of glazuren met haarscheur (craquelé). In al deze voorbeelden is het oppervlak minder glad, of niet homogeen in samenstelling. Dit maakt onderhoud moeilijk. Barstjes en oneffenheden (soms microscopisch) zijn potentiële schuilplaatsen voor ziekteverwekkers en geven agressieve stoffen meer oppervlak om het glazuur aan te vallen. Slijtage kan ook ongelijk verlopen voor verschillende deelgebieden van het glazuur.